Spreker opent met de mededeling ‘uiteraard ga ik iets vertellen maar eerst wil ik iets doen’. Hij nodigt ons uit om gezamenlijk een minuut stil te zijn. Onwennig gegniffel.

Wij zijn stil.

Dan verschijnt een assistent (‘Dit is Ko’) met een grote wijzerplaat. Spreker nodigt ons uit om weer een minuut stil te zijn maar vraagt of we deze keer onze ademhaling willen tellen.

Wij tellen onze ademhaling.

De sekondewijzer beweegt sneller dan verwacht.

Spreker zegt dat wij dit thuis moeten herhalen – maar dan veel langer – alvorens de gedichten in het programmaboekje te herlezen. Spreker verklaart de oefening door te stellen dat de dingen bestaan zonder tijd. ‘Ze leiden stille levens in een onbestemd duren, los van taal en spreken, een duur waarvan wij geen weet hebben.’

Vervolgens worden er door de assistent foto’s geprojecteerd van dingen en details. Een stukje stoep, een deurklink, een drempel, een stukje vloer, een tafelpoot, een hoek van de radiator, een hoekje van een boekenkast, weer een deur, een stukje gangvloer, weer een drempel, enkele stoelpoten (doppen), een muurstopcontact, de plint in de hoek van de kamer, de zoom van een gordijn, de pootjes van een standaard.

Spreker vraagt ons of iemand deze dingen herkent. ‘Nee? Kijkt U eens goed.’ We zijn nu nog stiller dan zo-even. Assistent projecteert het tritsje nog een keer. Weer herkent niemand de foto’s. Spreker verklapt dat alle dingen zich bevinden in de ruimtes van Perdu en dat de reeks de route volgt van de voordeur naar deze microfoonstandaard toe. ‘Het zijn dingen, alledaags en grijs, waaraan we geen aandacht besteden.’ De vraag of dit voor de meeste dingen geldt beantwoordt hij met een duidelijk ja. De meeste mensen kijken selectief en niet bijster scherp. Ze leven aan de dingen voorbij.

Spreker verwijst naar Klaas Gubbels die zich al veertig jaar concentreert op het schilderen van de koffiepot. Assistent houdt catalogus open en laat voorste rij een afbeelding zien.

Aan de hand van de foto’s kun je je ook afvragen hoeveel er nodig is om iets een ding te noemen; is een tafelhoek een ding, is de plastic dop onder een stoelpoot een ding, een sleutelgat, de prijssticker op een boek, een laagje stof op de vensterbank?

Dan plaatst de assistent drie voorwerpen op een tafeltje naast de microfoon. Spreker beweert dat de meeste dingen gebruiksvoorwerpen zijn maar dat deze drie dingen ook iets anders zijn. Hij pakt de haarspeld op en zegt ernstig ‘dit is Natasha’. Hij pakt het blauwe doosje op en zegt ‘dit is mijn jeugd’. Bij de houten lineaal bromt hij alleen maar ‘student’. Deze voorwerpen vatten een persoonlijke ervaring samen. Het zijn dingen die verhalen in zich dragen. Spreker verwijst geïnteresseerden voor meer hierover naar Dingenliefde van Maarten Asscher.

Volgt een uitweiding over de verhuizing als een stroom van verhalen; over het uitruimen van een huis van een overledene; over de veiling van inboedels.

De assistent rijdt nu een steekwagentje naar voren en kiept een steenklomp op de grond vlak voor de eerste rij. Spreker wijst er theatraal naar en zegt dat dit ding de tegenhanger is van de haarspeld en de lineaal; het vertelt geen verhaal of herinnering, het is een anonieme brok materie, ondoordringbaar en oncommunicatief. ‘Inderdaad, zoals het grootste deel van de dode natuur.’

Mijn buurman knalt door de rugleuning, zoals hier bijna iedere avond gebeurt. Hilariteit.

Spreker vertelt over ‘De brief’ van Hofmannsthal waarin een jongeman een brief over een krisis schrijft aan een vriend. Lang verhaal. Moderne krisis. Gaat over zijn bewustzijn. Hij kijkt naar alledaagse dingen en beseft ze niet te kunnen begrijpen. De woorden schieten tekort, ze leggen geen verbinding meer. De dingen vormen een absolute grens. ‘Rondzwemmend in de vissenkom van zijn talige bewustzijn.’

Iemand stelt een vraag, wordt wegens tijdgebrek naar de pauze doorverwezen.

Spreker vertelt over een vallei op Antarctica waar het loeikoud is, nooit regent en altijd waait. Vanwege de ligging van een bergrug heeft het er in geen twee miljoen jaar geregend. De wind die er waait is meedogenloos en heeft alles kaalgestript. Er is niets dat daar leeft op wat eencellig gefriemel na. Daar in die verlaten vallei schijn je te kunnen ervaren hoe de hele aarde er lang geleden uitzag en hoe de andere planeten er nu uitzien.

Assistent toont een opengevouwen boek aan de voorste rij. Wat ik vanaf mijn stoel zie is heel erg grijs.

Resumerend, zegt Spreker, kun je bij de soorten dingen die ik heb onderscheiden verschillende soorten gedichten vinden die daarmee corresponderen; zie het programmaboekje. Hij wil de andere sprekers niet het gras voor de voeten wegmaaien maar belangrijk is om in gedachten te houden dat het dinggedicht strikt genomen een paradoxaal iets is. ‘Waarom’ roept iemand. Vanwege de taal en het bewustzijn dat op hun stilte wordt geplakt, geprojecteerd. Komen we na de pauze nog op terug.

Spreker bekent dat hij van de verschillende soorten het meest geporteerd is voor de steengedichten omdat die het ‘grensachtige’ het scherpst laten zien; het zwijgen voorbij de taal in een onverbiddelijk en ondoordringbaar soort stilte (al klinkt dan nog steeds het waaien van de wind, het geraas van de zee et cetera). Dit wordt mooi verwoord in drie gedichten die een vergelijkbare thematiek hebben. ‘Steen’ van Simic, ‘Een kiezel’ van Herbert en ‘Gesprek met een steen’ van Szymborska. Laatstgenoemde leest hij vervolgens voor.

Spreker gaat niet verder in op het gedicht maar vermeldt dat hij graag de volgende onderwerpen zou willen belichten:

– waarom een interieur bij daglicht anders is dan een interieur bij nacht; hoe het komt dat de dingen ’s nachts lijken te ademen in de woonkamer
– het vermenselijken van dingen zoals bijvoorbeeld gebeurt in de toespraken die worden gehouden tegen keukenkastjes na het stoten van het hoofd
– de dingen in de bundel Oud gereedschap mensheid moe van H.H. ter Balkt
– waarom de dingen in de schilderijen van Chardin levendiger lijken dan de mensen
– het uitruimen als dieper doordringen in Gesloten huis van Nicolaas Matsier
– de dingentaal die Gulliver op het eiland Laputa tegenkwam
– de jongensbroekzak als ‘Wunderkammer’

Spreker besluit de opsomming met de verzuchting hier wegens tijdgebrek helaas niet dieper op in te kunnen gaan.

Gesprek met een steen

Wislawa Szymborska

(Vertaling: Gerard Rasch)