Als er op de islam gescholden wordt komt vaak het huwelijk van Mohammed met zijn lievelingsvrouw ter sprake, dat voltrokken zou zijn toen hij tweeënvijftig en zij negen jaar oud was. Inderdaad bestaan er gezaghebbende, vroegislamitische teksten, waarin Aisja dat zelf duidelijk verklaart, zoals deze:

Moehammad ibn Joesoef levert over van Soefjaan, en deze van Hisjaam ibn Oerwa, die het had van zijn vader: Aisja vertelde dat de Profeet haar huwde toen zij zes jaar oud was; zij werd bij hem binnengebracht toen zij negen was, en zij bleef negen jaar bij hem.¹

Maar wie geloven er werkelijk dat het zo is gegaan? Dat zijn in de eerste plaats Moslims van conservatieve of zeer conservatieve signatuur. Wahhabieten, Talibaan, en mensen zoals dr. Bilal Philips, een imam in Birmingham, die er meteen aan vastknoopt dat op grond van het voorbeeld van de Profeet álle moslims met zulke jonge meisjes mogen trouwen.² Ook voor bestrijders van de islam, zoals Theo van Gogh en Ayaan Hirsi Ali, leed het geen twijfel: Aisja was negen, en Mohammed was een perverse kinderschender. Hoe zwarter de islam, des te lekkerder gaat immers het vechten ertegen.

De geciteerde tekst stamt uit de islamitische Traditie-literatuur.³ Niet alleen de zwaar conservatieve, maar álle moslims worden verondersteld deze Traditie-teksten te respecteren en voor waar te houden. De meeste moderne moslims willen echter liever niet geloven dat hun Profeet als oudere man met een zo jong meisje naar bed ging. Zij vinden die voorstelling weerzinwekkend en pijnlijk, en doen vaak hun best, de bedoelde teksten met argumenten te ontkrachten. Zo doet zich de interessante situatie voor, dat vele gelovigen de gewijde Tradities in dit geval niet wensen te geloven – waartoe zij eigenlijk verplicht zijn, terwijl ongelovige islambestrijders ze voor zoete koek slikken – waartoe zij normaal niet bereid zijn.

De wetenschap

En wat zegt de wetenschap? Was Mohammed nu met zo’n jong kind getrouwd of niet? Moderne geleerden halen hun schouders op: zij kunnen de vraag niet beantwoorden. Arabisten en historici geloven niet langer dat Tradities en biografische teksten over Mohammed als historische bronnen te gebruiken zijn.⁴ Naar hun inzicht is er nauwelijks iets met zekerheid te weten over de vroege islam, en zeker niet over details uit het privé-leven van de Profeet. Wel vragen zij zich natuurlijk af, wat voor teksten dat zijn die zoiets meedelen, en waarom zij dat doen.

Om de zaak naar behoren te bestuderen zouden álle Tradities verzameld moeten worden; dat is hier niet mogelijk. Hier volgt nog één tekst die zich op de huwelijksleeftijd concentreert:

Oebaid ibn Ismaïel – Aboe Oesma – Hisjaam [ibn Oerwa]- zijn vader [Oerwa]: Chadiedja [de vrouw van de Profeet] stierf drie jaar voordat de Profeet naar Medina trok. Hij bleef daar twee jaar of daaromtrent; hij huwde Aisja toen zij zes jaar oud was en voltrok het huwelijk met haar toen zij negen was.⁵

Deze tekst lijkt op die uit het begin; van deze soort zijn er nog een paar. Het valt op dat de belangstelling zuiver chronologisch is, en dat is vreemd. Tradities zijn meestal op de behoeften van juristen toegesneden en bevatten een uitspraak van de Profeet of een bericht over hem, waaruit een rechtsregel kon worden afgeleid. Of ze zijn verhalend, en vertellen bijvoorbeeld een episode uit de biografie van de Profeet die een goed voorbeeld voor het juiste gedrag bevat. Maar chronologisch zijn zij vrijwel nooit.

Misschien wilden ze alleen maar een stukje geschiedschrijving bieden? Vanaf ongeveer 700 hebben de Arabieren hun geschiedenis in jaartallen willen vatten, en waarom niet ook het leven van Aisja? Zij werd als een belangrijke persoonlijkheid beschouwd; misschien heeft men uit wetenschappelijke belangstelling vanaf haar sterfdatum haar jaartallen terug willen berekenen en is het resultaat daarvan wat bizar uitgevallen. Dat al die data en tijdsaanduidingen rammelen, daar had men vroeger weinig oog voor. Dan blijft echter de vraag: hoe komt zo’n chronologisch fragment uitgerekend in Tradities terecht?

Maar zuivere wetenschap zullen de teksten toch niet ten doel gehad hebben; daarvoor was de kwestie te brisant. Aisja had ondanks (of dankzij) haar hoge positie niet overal een goede naam. Er is een oud schandaalverhaal over haar: op een reis was zij per ongeluk even alleen in de woestijn achtergebleven; later was zij thuisbezorgd door een man die haar daar vond. Had deze met haar geslapen? Er was een groep die dit gerucht gretig verbreidde. Mohammeds neef Ali deed volgens het verhaal dapper mee en suggereerde zelfs dat de Profeet haar moest verstoten. Dit alles heeft een politieke achtergrond. Toen Aisja, lang na de dood van de Profeet, politiek actief geworden was heeft zij oppositie tegen de latere kalief Ali gevoerd. Diens volgelingen, de Sjiieten, hadden dus een hekel aan haar en probeerden haar te beschadigen door twijfel te zaaien aan haar kuisheid als jonge echtgenote. Dat deed pijn, want voor haar Soennietische aanhangers belichaamde Aisja het vrouwelijke kuisheidsideaal. Zoals de christenen Maria hadden en de Sjiieten Fatima, zo hadden zíj Aisja, de lievelingsvrouw van de Profeet en de enige die hij als maagd gehuwd had. En uitgerekend zij werd nu door het slijk gesleurd. Maar de Soennieten reageerden met een krachtig tegenoffensief van teksten. Zij lieten niet toe dat Aisja’s naam bezoedeld werd en maakten haar kuiser dan ooit. Dat zij als negenjarige in het huwelijksbed stapte moet bewijzen dat zij toen in elk geval nog maagd was. Voor haar eerbaarheid in de jaren daarna staat niemand minder dan de Profeet garant. En bij dat incident onderweg is er naar soennitische opvatting volstrekt niets gebeurd, wat bevestigd wordt door God zelf, die al dadelijk enkele koranverzen openbaarde om Aisja vrij te spreken.⁶

Hoe dan ook, toen die jonge huwelijksleeftijd eenmaal circuleerde was hij niet meer weg te krijgen. Het ziet ernaar uit dat de vertellers daarna het motief niet wilden laten liggen en er sappig verhaalvoer omheen hebben bedacht, vol human interest. De kleine meid heeft geen idee van wat haar overkomt. Hier twee versies van de huwelijksdag:

Van Aisja: […] Toen wij in Medina waren aangekomen was ik een maand lang ziek geweest en had ik mijn haar verloren, maar het hing alweer tot mijn schouders. Mijn moeder kwam naar mij toe terwijl ik op de schommel aan het spelen was met mijn vriendinnetjes. Ze riep iets naar me en ik liep op haar af, zonder dat ik wist wat ze wilde. Ze pakte me bij de hand en liet me even bij de deur staan tot ik wat op adem gekomen was, want ik hijgde helemaal. Daarna bracht ze me naar binnen, en daar trof ik een paar vrouwen van de Helpers aan, die mij feliciteerden en alle goeds toewensten. Bij hen werd ik achtergelaten; zij wasten mijn hoofd en maakten mij mooi. […] Toen gaven ze mij aan hem over.⁷

Ik zat op de schommel tussen twee palmbomen toen mijn moeder naar me toe kwam en me naar beneden haalde. Ze deed mijn haar goed, waste mijn gezicht met een beetje water en voerde mij mee. Bij de deur gekomen liet ze mij daar even staan, tot ik wat op adem gekomen was. Toen werd ik naar binnen gebracht, terwijl Mohammed in ons huis op een bed zat. Mijn moeder zette me op zijn schoot en zei: ‘Dit is voortaan je familie. Moge God jou zegenen met hen en hen met jou.’ Toen stonden de andere mannen en de vrouwen op en gingen weg.

De Profeet had gemeenschap met mij bij mij thuis. Er is geen kameel of schaap voor mij[n bruiloft] geslacht. Ik was toen negen jaar oud.⁸

Na de huwelijksdag blijft het jonge bruidje haar poppen trouw, wat de Profeet wel grappig vindt:

Op een dag kwam de Profeet bij me binnen terwijl ik met de poppen speelde. Hij vroeg: ‘Wat is dat, Aisja?’ Ik zei: ‘De paarden van Salomo,’ en hij lachte.⁹

Haar vriendinnetjes mogen komen spelen:

Ik speelde in het bijzijn van de Profeet met de poppen, samen met mijn vriendinnetjes. Als de Profeet binnenkwam liepen ze gauw naar buiten, maar hij ging achter hen aan en stuurde ze allemaal weer terug, en dan speelden we verder.¹⁰

De laatste tekst wil misschien aanduiden dat de Profeet Aisja in geen geval seks opdrong voordat ze eraan toe was. In dat geval is het een vroege poging om de angel uit het motief te halen.

Moslimargumenten

Maar wat doet het ertoe wat een moderne arabist of historicus ervan denkt? Moslims hebben vaak een broertje dood aan die lastige ‘oriëntalisten’- en niet-moslims ook, want zij verstoren de dialoog, het begrip en de handel. De meeste moslims willen oriëntalistische gedachtegangen niet eens horen, laat staan volgen. Zij zitten dus vooreerst nog met die Tradities, die het ondubbelzinnig zeggen: hun Profeet heeft een negenjarig meisje ontmaagd.

In de traditionele islam begint, net als in veel andere oude culturen, de huwbare leeftijd met de puberteit. De Profeet had bepaalde privileges, maar in dit geval zou het niet handig zijn daarop te wijzen, daar de Profeet immers een voorbeeld van zedelijkheid was. Moslims moeten dus andere manieren vinden om van die lastige teksten af te komen.

Eén manier is: verdringen. Er bestaan inderdaad mensen die niet met het onderwerp lastig gevallen willen worden. De Profeet zal zonder twijfel het beste met het meisje voorgehad hebben. Tot iets anders was hij immers niet in staat, en voor Aisja was het een voorrecht, reeds als kind de zegen van de Profeet van zo nabij te ervaren; amen! De vraag ‘hoe dan precies?’ stellen zulke gelovigen principieel niet, en zij weigeren zich concreet voor te stellen hoe die oudere, wat zwaarlijvige man met dat kleine meisje verkeerde. Het negeren van die vraag wordt echter door de aandrang van de buitenwereld steeds moeilijker.

Er zijn ook mensen die de Tradities willen redden met argumenten – niet alleen onder moslims, maar ook onder ongelovigen met ‘begrip’. Hun argumenten zijn veelal lui en vaag, zoals bij voorbeeld: ‘De puberteit viel in die tijd veel vroeger.’ Of: ‘Aisja was zeker vroegrijp; dat komt in warme landen wel vaker voor.’ Of: ‘In die tijd wist niemand werkelijk hoe oud hij was.’ Dat laatste is zeker juist, maar een huwelijksvoltrekking met een veel te klein meisje zou ook zonder burgerlijke stand zijn opgevallen. De eerste twee uitspraken zijn volledig speculatief en berusten niet op kennis van zaken. Artsen verzekeren mij zelfs dat de puberteit in de oudheid, door de slechtere voeding, juist láter intrad dan tegenwoordig. Bovendien, als dit huwelijk zo normaal was, waarom heeft de literatuur er dan zo veel werk van gemaakt?

Veel interessanter zijn de werkwijzen van moslims die deze Tradities niet willen redden, maar afbreken. Een aantal argumenten die de Tradities ongeldig verklaren, is te vinden in de Engelstalige Wikipedia internet-encyclopedie.¹¹ Zoals vaak is het betreffende artikel door meerdere auteurs samengesteld, en het betoog is dan ook niet van homogeen niveau.

Een eeuwenoude islamitische manier om van een ongeliefde Traditie af te komen is aan te tonen, dat deze zwak overgeleverd is. Ook in de Wiki lezen we, dat Hisjaam ibn Oerwa, die in de overleveringsketens van de boven geciteerde Tradities voorkomt, een zwakke schakel vormde. Uit islamitisch gezichtspunt is zo’n uitspraak niet zonder risico, want deze Hisjaam heeft nog veel meer Tradities overgeleverd; zijn die dan allemaal onbetrouwbaar? Een blik in de biografische lexica laat zien dat men al vroeg geprobeerd heeft het merendeel van zijn materiaal voor deugdelijk te verklaren en een klein deel niet. Dat is geknoei. Riskant bij de afwijzing van deze overleveraar is bovendien, dat de vrijwel ‘canoniek’ geworden Traditie-verzamelingen van Boechari en Moeslim geacht worden alleen Tradities met een loepzuivere overleveringsketen te bevatten. Hoe is het voorkomen van zwakke Tradities in die verzamelingen dan te verklaren? Door het gezag van Hisjaam in twijfel te trekken ondergraaft een welmenende moslim argeloos het islamitische fundament.

Een aantal argumenten in de Wikipedia beroept zich op oude Arabische historici. Die hebben geen religieus gezag, maar het waren tenminste moslims en ze hebben soms bruikbare dingen gezegd. Die oude heren waren het niet met elkaar eens; dat is de Wikipedisten niet ontgaan. Sommige spreken van één jaar na de emigratie van de Profeet naar Medina – het begin van de islamitische jaartelling – als huwelijksdatum, andere van twee jaar en ook wel van vijf jaar. Zelfstandige argumentatie op basis van Arabische geschiedbronnen leidt zelfs tot nog verder uiteenlopende cijfers. Deze verschillen kunnen nog een andere vraag oproepen. Als Arabische geschiedschrijvers kennelijk zo onbetrouwbaar zijn, heeft de moderne wetenschap dan geen gelijk in haar wantrouwen jegens hen? Deze vraag komt in de Wikipedia echter niet aan de orde.

Volgens ‘de meeste historici’ was Aisja’s zuster Asmaa’ tien jaar ouder dan zij. Welnu, Asmaa’ stierf op honderdjarige leeftijd in het jaar 73 na de emigratie naar Medina. Bij de emigratie moet zij dus zevenentwintig jaar oud geweest zijn, en Aisja zeventien. Als Aisja één jaar na de emigratie trouwde had zij dus de huwbare leeftijd ruimschoots bereikt. Hier is dus een moderne moslim in (met name genoemde, late) Arabische bronnen gedoken en heeft met wat rekenwerk haar huwelijksleeftijd flink omhoog weten te krijgen.

Een ander argument gaat als volgt: Aisja’s vader had volgens de historicus al-Tabari al zeven jaar voor de emigratie een huwelijk voor haar willen regelen. Daar is toen niets van terechtgekomen, maar als Aisja reeds toen de huwbare leeftijd bereikt had, moet ze in 622 ouder geweest zijn dan negen.

Een sceptische moderne historicus zal vraagtekens zetten bij vrijwel alle gegevens, maar zulke betogen overtuigen moslims misschien juist omdat er geen ‘westerse’ geschiedschrijving aan te pas komt.

De oudste biografie van de Profeet, die van Ibn Ishaak, bericht dat Aisja als een van de eersten tot de islam overging, nog voordat Oemar zich bekeerde (± 610). Dat kan zij niet als baby hebben gedaan; zij moet daartoe ten minste hebben kunnen lopen en praten en dus minstens drie jaar oud geweest zijn. Dan had ze bij de huwelijksvoltrekking in 622 in ieder geval de puberteit bereikt. Ibn Ishaak was ook historicus en heeft eigenlijk geen religieus gezag, maar voor veel moslims is zijn boek toch bijna heilig. Het dateert van ± 760 en is aanzienlijk ouder dan de geschriften van boven bedoelde historici.

Een ander argument berust op een Traditie en heeft dus wel religieus gezag. Volgens die tekst heeft Aisja verteld dat zij ‘een jong meisje’ was toen de vierenvijftigste soera van de Koran werd geopenbaard. Welnu, die soera werd negen jaar voor de emigratie geopenbaard. Dus als zij toen de kleuterleeftijd al gepasseerd was, was zij bij haar huwelijksvoltrekking minstens veertien. Een ongelovige zal hier lak aan hebben: voor hem is de Koran niet geopenbaard, laat staan dat hij zou weten welke soera wanneer geopenbaard is. Maar binnen een islamitisch kader is dit betoog geldig.

Twee andere argumenten berusten op een Traditie plus het islamitisch recht. Volgens een Traditie heeft de Profeet gezegd dat een huwelijk pas geldig is als de vrouw is geraadpleegd en zij haar instemming kenbaar gemaakt heeft. Welnu, de negenjarige Aisja speelde nog met poppen; hoe had de instemming van een zo jong meisje ooit rechtsgeldig kunnen zijn? Een minderjarige is nu eenmaal niet handelingsbekwaam. (Datzelfde had echter ook kunnen worden opgemerkt over de bovengenoemde toetreding van Aisja tot de islam als kleuter.)

Volgens andere Tradities is Aisja aanwezig geweest bij de Slag bij Badr in 624 en die van Oehoed in 625. De minimumleeftijd voor het deelnemen aan veldslagen was vijftien jaar. Als zij in 622 werd ontmaagd moet zij dus ten minste dertien zijn geweest.

Een buitenstaander zal zeggen: hier worden later ontstane rechtsregels in het verleden teruggeprojecteerd. Hoe het naar latere opvatting behoort te zijn bewijst niets over hoe het eertijds feitelijk was. Maar moslims hoeven daar geen boodschap aan te hebben. In hun ogen kwam het islamitisch recht via de Profeet kant en klaar in de wereld en werd in zijn zuiverste vorm door hem belichaamd. En Tradities hebben voor moslims, ook als historische bron, meer gezag dan beweringen van historici. Zo brengen deze twee redeneringen met aanzienlijke religieuze overtuigingskracht de huwelijksleeftijd van Aisja enkele jaren omhoog.

Het Wikipedia-artikel biedt dus islamitische argumenten met een lichte, voor gelovigen nog aanvaardbare bijmenging van rekenkunde en moderne wetenschap. In voetnoten wordt verwezen naar de bronnen, waarin iedereen die Arabisch kent alles kan natrekken. Moslims kunnen gerust zijn. Al is de huwelijksleeftijd van Aisja niet precies vast te stellen, de puberteit had zij in ieder geval bereikt. De steen des aanstoots is verbrijzeld.

Voor de moderne geschiedvorsing is zo’n artikel van geen belang. Maar het is zeer interessant om toe te zien hoe moslims erin slagen ongewenste Tradities succesvol te ontkrachten, met behulp van argumenten die hen niet dwingen hun geloofssysteem te verlaten. Als dat met één onderwerp mogelijk is, kan het met andere ook. Zo zouden zij dus eindelijk kunnen uitvoeren wat de Egyptische ‘hervormer’ Moehammad Abdoeh (1849–1905) al wilde, namelijk de meeste Tradities van hun gezag beroven. Polygamie, drankverbod, renteverbod, de afzondering van de vrouw: met een wat ouderwetse, intern-islamitische tekstwetenschap kan het allemaal op de schop. Zo veel werk is het niet eens. Zelfs tussen de slordig geredigeerde webpagina’s van de Wikipedia ligt al heel wat ‘reformatie van de islam’ verscholen. Blijft de vraag: welke Tradities zijn nog meer ongewenst? Voor Abdoeh waren dat álle Tradities die niet direct met de cultus en de geloofsleer te maken hadden. Te verwachten is dat moslims in onze tijd er wat meer zullen willen behouden, uit vrees voor identiteitsverlies en al te onafhankelijke vrouwen.

Het onvoorwaardelijke geloof aan Aisja’s ontmaagding als kind blijft voortaan gereserveerd voor stoere tulbanden en islambashers. Die weten het zeker: ze was negen!

Noten