Voor het thema van dit jubileumnummer zijn we uitgegaan van een even eenvoudige als intrigerende vraag. Honderdvijfenzeventig jaar, dat is ruim anderhalve eeuw Nederland. Hoe zagen de Nederlandse samenleving en cultuur er halverwege de negentiende eeuw uit? En hoe verschillen die van het Nederland van nu?

Omstreeks 1850 telde Nederland krap drie miljoen inwoners, het land was nog niet ‘modern’, nog geen industriële samenleving en ook nog geen democratie. Het merendeel van de bevolking leefde en werkte op het platteland. De steden waren klein, verpauperd en vervallen, een derde van de bevolking leefde onder de armoedegrens. De graad van alfabetisering was laag, ongeveer 35 procent van de bevolking kon lezen noch schrijven. Het land was leeg, dat wil zeggen nog vol van woeste grond en ongerepte natuur. Aan het begin van de eenentwintigste eeuw is het inwonertal van Nederland bijna 17 miljoen, het is van een moderne maatschappij een postmoderne geworden, van een industriële een postindustriële, dienstverlenende maatschappij. Het overgrote deel van de bevolking leeft in steden, van echte armoede is amper nog sprake, minder dan 10 procent van de bevolking is analfabeet. Woeste grond en ongerepte natuur worden tegenwoordig gecreëerd en door de overheid beschermd.

De redactie besloot een zestal thema’s te kiezen en te kijken hoe de zaken op die terreinen er anderhalve eeuw geleden voor stonden en nu, in de eenentwintigste eeuw. We kozen voor: ‘oorlog en vrede’, ‘politiek’, ‘natuur’, ‘taal’, ‘poëzie’ en ‘populaire leescultuur’. Dit zijn thema’s waarover door de tijden heen in De Gids regelmatig en vaak op kritische wijze is geschreven. Zes paren auteurs hebben zich over de thema’s gebogen. De een geeft een beeld van de toestand rond 1850, de ander schetst die van vandaag. Het nummer is daarom in tweeën gedeeld: de eerste helft bevat de stukken over Nederland en de wereld rond het geboortejaar van De Gids, de tweede bevat de stukken die het hier en nu beschrijven.

Verspreid door het nummer bevindt zich wat je de core business van De Gids kunt noemen: de literatuur. Poëzie van twee grote hedendaagse Nederlandse dichters: Anneke Brassinga en H.H. ter Balkt en een voorpublicatie, uit de nieuwe roman De soldaat en zijn muze van oud-Gidsredacteur Stefan Hertmans.

Namens de Gids-redactie,

Leonoor Broeder & Annet Mooij