Heidens preekje

Misschien is het allemaal niet zo ingewikkeld.

Keep it real
Break it down
Bring it home

Een menselijk leven is er niet zonder een lichaam, een werkende geest en een geheugen. En niet zonder een ziel.

Dat laatste is een moeilijk woord, maar als je nuchter nadenkt valt het wel mee.

Met iemands ziel bedoel ik het vermogen waarmee hij of zij de verhouding waarneemt tussen wat er binnenin gebeurt (lichamelijke sensaties, herinneringen, gedachten en emoties) en de manier waarop dat leven onderdeel is van een groter geheel (een ­familie, een bedrijf, een wijk, een klasse, een streek, een volk, de mensheid, de natuur).

Zo’n verhouding is een complexe kringloop, een netwerk van relaties. Die kan gelukkig zijn (een kleuter die joelend in bed duikt tussen haar vader en moeder) maar ook ongelukkig (de verwarde drugsdealer die niemand meer vertrouwt en met pillen en drank schuldgevoelens en eenzaamheid bestrijdt).

De manier waarop onze levens deel van de wereld uitmaken onttrekt zich grotendeels aan wat we als individuen kiezen, beheersen of willen.

We worden geboren als vrouw in de kaste van onaanraakbaren in India.

Of als vierde zoon in het tweede huwelijk van een miljardair in Singapore.

Of als Afro-Amerikaanse man in Alabama.

Als kind van vechtende alcoholistische ouders in een buitenwijk van Frankfurt.

We worden geboren met een spierziekte.

We blijken homoseksueel te zijn en in Rusland te leven.

Of minder rampzalig maar eventueel heel lastig: in een vreugdeloos onderwijzersgezin in Voorschoten.

Het zijn krachten die ons maken tot wat we zijn en die ons tegelijkertijd beschadigen, ziek maken, onderdrukken, vervormen.

Behalve een existentieel zintuig is de ziel ook een overlevingsinstrument. Je gebruikt het om je te verbinden aan de mensen die vergelijkbare waarheden ondergaan.

Door voor elkaar te zorgen, samen in opstand te komen, de heersende orde te saboteren en de omstandigheden te verbeteren door te koken, te bouwen, te zingen.

Zadie Smith schreef in haar voorwoord bij de herdruk van Zora Neale Hurstons roman Their Eyes Were Watching God (1934) dat het woord soul of soulful verwijst naar drie thema’s die in elkaars verlengde liggen.

Iets wat mensen doen of maken heeft een ziel als het pijn, lijden en verlies omzet in schoonheid, die vervolgens gedeeld wordt met gelijkgestemden. Dat kan een lied, een verhaal, een toespraak, een feest of een dans zijn.

Dat delen berust op het principe dat iedereen zich voegt naar een ritme, een patroon dat groter en ouder is dan de betrokkenen: ritmes uit de natuur, lichamelijke constanten, voorouderlijke patronen. De ritmes van de wereld, die ons draagt en verbindt.

Met hart en ziel iets doen veronderstelt daarom dat het lichaam en alle zintuigen de toon zetten. Dat humor en erotiek, het heilige en het aardse op voet van gelijkwaardigheid meedoen.

De ziel is een zintuig en een communicatief vermogen. Mijn ziel gebruik ik om mezelf in evenwicht te brengen, oog in oog met krachten en pijn die groter zijn dan ikzelf. Dat doe ik door trouw te blijven aan de waarheden die ik deel met anderen.

Als je twijfelt aan het bestaan van de ziel vraag je dan af of je weleens de aandrang hebt gevoeld samen met iemand van wie je hield te dansen tot de pijn die jullie vasthoudt van kleur verschiet, waarna jullie grote trek kregen in een stoofpot om leeg te eten met vrienden. Het kompas dat je in zo’n scenario volgt, dat is je ziel.

Zo bezien is de ziel geen mystiek concept, of een verdacht religieus verzinsel, maar iets waar ieder mens toe in staat is, een universeel menselijke eigenschap. Een van de betere.

Dirk van Weelden