Allen zijn we onzeker, niemand weet hoe het leven geleefd moet worden. Maar vreemd genoeg gaan we ervan uit dat er mensen bestaan die dat wel zouden weten en dus in staat zouden moeten zijn ons te leiden.

Dat verlangen naar iemand-die-het-allemaal-weet lijkt diep in onze aard verankerd te liggen; je zou een eindeloze lijst kunnen opstellen van mensen die ervan profiteren en er hun beroep op baseren, van instituten die er hun bestaan aan ontlenen. Niet minder veelzeggend zijn de tijdrovende en geldverslindende procedures voor de selectie van leiders. Democratie is verreweg de beruchtste, het bedrijfsleven kent een cultus van leiderschapscursussen en seminars, het Vaticaan doet het met witte rook. Dergelijke procedures dragen bij aan het geloof in de leider. Dat is noodzakelijk, want zonder geloof is leiderschap onbestaanbaar. Altijd hopen we weer dat er iemand een oplossing heeft voor de vragen van ons persoonlijk leven, voor het wankelmoedige bestaan van de organisatie waar we deel van uitmaken, voor de chaos die de samenleving per definitie is. Dat zo iemand niet kan bestaan weten we wel, maar laten we niet tot ons doordringen. Het lijkt erop dat we ons niet anders kunnen organiseren dan via dit mechaniek. Zonder zelfoverschatting zal niemand het voortouw durven nemen, zonder het verlangen verlost te worden van onzekerheden zal niemand zich op een leider verlaten. Ellende of catastrofe hoeft niet per se het gevolg te zijn, maar is dat vaak wel. Ontsporingen zijn de regel: leiders die met een teveel aan zelfoverschatting kampen en elke greep op de realiteit verliezen, mensen die hun lot al te gemakkelijk in handen leggen van oplichters, volksmenners en tirannen.

Omdat in deze tijden de roep om leiderschap weer schel en krachtig klinkt, vond de redactie van De Gids het belangrijk vragen te stellen over dit fenomeen. Hoe onvermijdelijk het ook mag zijn, uit de verschillende essays, verhalen en gedichten blijkt dat er eigenlijk niets vanzelfsprekends aan leiderschap is.

Namens de redactie,

Maarten Asscher
Maria Barnas
Edzard Mik
Adriaan van Veldhuizen
Dirk van Weelden