Precies 100 jaar geleden vond de laatste serieuze revolutiepoging in Nederland plaats. Herman Gorter was socialist, maar dit was niet zijn revolutie. Als communist was hij van revolutieleider Troelstra en diens doorgaans zo milde sociaaldemocraten afgedreven. Vreemd was dat niet, want verbrokkeling en versplintering hoorden bij de socialistische beweging in die dagen. Herman Gorter was zelf ook geen monoliet; Mei had een radicaal andere toon dan de Verzen en het latere Pan. Gorter presteerde het bovendien om twee verschillende proefschriften te schrijven en in de liefde leken zijn keuzes – als hij die al maakte – evenmin voor de eeuwigheid bedoeld. Zoals het socialisme nooit een eenheid kon worden en Gorters leven een verzameling vol maskers bleef, raakte de receptie van zijn oeuvre eveneens versnipperd. Stemmen in de literaire wereld trokken zich weinig aan van zijn politieke avontuur, terwijl historici van socialisme en communisme zijn gedichten zelden in de schijnwerpers zetten.

Dit nummer van De Gids zoekt niet naar de essentie van Herman Gorter, maar ontsluit zijn veelzijdige politieke en literaire engagement voor vandaag de dag. Een ‘socialistische’ samenwerking tussen drie dichters leidt tot één nieuw gedicht, of eigenlijk een ‘liedje’ zoals Gorter ze zelf ook schreef. Pan wordt voorzichtig uitgepakt om te zien hoe innig lyriek en politiek met elkaar verbonden zijn. Een Duits gedicht in antwoord op Mei opent de langverwachte internationale receptie van Gorter. We lezen over de actualiteit van communebewoners en blootvoeters zoals Gorter ze gekend moet hebben. En ook de liefde van de socialist, de dichter en de mens, voor de arbeider, de lyriek en de vrouw komt aan bod. Daarnaast lopen we langs zijn geboortehuis in Wormerveer en zien we een jeugd weerspiegeld in Pan en Mei. Het ‘buitengewoon slechte’ proefschrift van Gorter wordt – naast Mei – bestudeerd om te zien wat dit ons in de eenentwintigste eeuw nog te vertellen heeft. Herman Gorter wordt, kortom, niet als pronkstuk uit een antieke literaire inboedel herlezen, maar als schrijver en activist die ook vandaag nog instemming en weerwoord uitlokt.

Maria Barnas, Piet Gerbrandy, Maarten van der Graaff, Adriaan van Veldhuizen, namens de redactie van De Gids